Sans titre
Tumulus Lodovici XIV regis christianissimi1
Sub hoc sepultus lapide
Sibi, regnoque tandem requiescit
Ludovicus XIV
Re magnus et nomine
Si qualis ab initio vitæ processerat
Ad finem sibi constituisset.
Informo patre
Matre diu pro sterili habita
Votis omnium efflagitatus
In auras demum prodiit a Deo
Datus infans.
Nondum quinquiennius
Amisso patre
Ipse, regnumque sub tutela
Matris fuit rex subjectus.
Hispania imbellem insectante
Futurum dum jam formidante
Vindicem,
Suis etiam in perniciem conjuratis
Inter arma vagiit.
Lapis contradictionis puer
Sortitus fuerat animam non malam
Sed vim doctrina
Non promovente insitam,
Nec recto cultu naturam
Roborante,
Lupis ovinam pellem indutis
Sese credidit illiteratus
Adolescens.
Quantum ore, totoque corporis
Habitu decus eminebat,
Præclara specie
Indole laborum patiente,
Augusta fronte,
Oculis blande ferocibus,
Alta statura
Toto demum corpore,
Ad inspirandum, cupiendumque
Libidinem factus
Vir mulierosus.
Ubi corporis motibus opus erat
Palman omnibus eripuit
Factator elegans,
Equorum agitator impiger,
Venator ferire certus
Lusor soli Chamilliardo superabilis2
Uxorem duxerat scita forma,
Castis moribus
Mariam Austricam.
Sed vir nequaquam uxorius
Profusæ libidini temperare non potuit,
Quin
Sollicitaret virgines,
Meretrices acciperet
Alienas uxores corrumperet,
Turpis adulter,
Hispanum regem primas
Ambientem sibi assurgere coegit.
Pyramide extructa Romanis
Legatum non reverentibus
Quid honoris Gallico regno debeant,
In memoriam revocavit.
Accerimus injuriarum ultor
Cum bellum gerendum fuit
Nec Alexandris nec Cæsaribus impar,
Imperatoris simul ac militis
Officio functus.
Omnes omnino, prope modum
Europæ confederatos
In se, principes fudit,
Viribus spoliavit, profligavit
Belli fulmen.
Post exhausta belle, delassatis hostibus,
Productis regni limitibus,
Viribus integris
Pacem in leges confecit suas
Pacis arbiter.
Jacobi secundi Angliæ regis
Electorisque Bavarici
Infandos miseratus labores,
Illum restituere magnis sumptibus
Tentavit
Hunc in regiam restituit
Afflictorum principum robur.
Regiam Austriacam
Turcarum rapacium prædam
Brevi futuram,
Batavos beneciorum non satis
Memores
Copiis opibusque juvit
Bono malum vincere præoptans
Quam socios relinquere :
Fidet datæ tenacissimus.
Quo subditorum necessitatibus
Consuleret
Imo ditaret subditos,
Portus construxit,
Maria sociavit,
Flumina conjunxit,
Piratas debellavit,
Mercatores honoravit,
Manufacturas instituit
Pater populi.
Expertus fragilem vincique
Facilem esse foeminam,
Non ignorans multo fragiliorem fore
Si pauperies premat,
Quæ facere, quid dici et pati jubet,
Ne puellæ nobilium degeneres
Animos conciperent
Tricenas in domo conclusas
Ali, vestiri, doceri curavit
Egressas dote donavit
Nobilitati studiosus3
.
Testes Versalliæ, quam ingeniosas
Artes foverit
Quam in dijudicandis eorum operibus
Subtile ingenium habuerit,
Quantos in exornandis ædificiis
Sumptus impenderit
Magnificentissimi luxus spectator.
Ne miles in bello senescer4
,
Nec in prælio lædi timeret,
Qui metus retardaret impetum,
Superbis ædibus constructis
Parari voluit
Esurientibus cibum,
Nudis vestem,
Ægrotis remedium,
Sanioribus artes,
Indoctis documentum
Otiosis societatem
Piis templa,
Senibus otium
Oculos cæco, pedes clauso
Illius muneribus.
Omni victus cura, negotiisque
Expediti astrologi coelum
Scrutati sunt5
;
Medici morbis remedia quæsierunt,
Physici naturam rimati sunt
Botanistæ plantarum bonitatem
Expenderunt ;
Anatomici corporis structuram
Enodarunt ;
Chymici flamma rerum viscera
Dissolverunt :
Academias de omni scientiarum
Genere suscitavit6
;
Ignarus scientarum amator,
In ipsa Lupara
Procul tumultu laureorum.
Umbra tectus
Sermonem gallicum sordibus
Purgavit
Novisque gratiis auxit.
Urbanus urbanitatis venator factus,
Ut lignua fieret princeps,
Qui armis fieri voluit
Universalis monarcha.
Quominus in viam redirent
Quos cremuerat ecclesia,
Per ipsum non stetit ;
Promissis, muneribus, minis
Missis concionatoribus
Vi etiam adhibita,
Multos intrare compulit ;
Reliquos regni finibus exterminavit.
Paternarum traditionum æmulator,
Singularis prælii furorem,
Quo reipublicæ, religioni
Corporibus, animis
Nulla pestis capitalior,
Severa lege coercuit,
Suppliciis rescidit,
Religionis vindex7
.
Verum
lubricam a virtute ad vitium
Viam !
Ab incunabulis inani Jansenii
Terriculo delusus,
Artificiosa Loyolitarum fraude
Ad partem deteriorem applicatus,
Obcæcatus ambitiosis assentationibus
Præsulum quarentium quæ
Sua sunt, non quæ Jesu Christi,
Ex malis ad pejora præceps ruit8
,
Indignis sede male credulus.
Tum omnis ad aulam obseptus fuit
Additus veritati,
Maledicentiæ, calumniæ fores
Omnes apertæ,
Probis præsulis os obturatum
Improbis munera dignitatesque
Concessæ ;
Erepta Sorbonnæ suffragiorum libertas
Nescio quo piabulo vociferante,
Cæteris præ metu vox hæret
Faucibus
Ut aqua flammaque torti,
Quæ nollent, proferunt.
Quod lamentabilius
Jus vitæ necisque committit
Carnificibus, bonorum, Jesuitis
Detestendæ societatis
Vilis administer.
Quot hinc mala eripuerunt memi-
nisse horret animus !
Pastores ab ovibus avulsi,
Doctores in exilium pulsi,
Asseclæ huc illuc dispersi,
Carceres bonis referti,
Virgines claustri exturbatæ9
Solo sacræ domus æquatæ
A sepulchris elata cadavera
Quorum ora cruenta ad coelum
De terra clamabant :
Usquequaque, Domine, non vindicas
Sanguinem nostrum !
Hinc omnis visa est revera retro-
lapsa referri res Francorum.
Urbes olim cum laude captæ Domi-
num commutant ;
Nostra acies,
Quo quondam vexillis affixa
Regiis, velut alas amiserat ;
Populo stipendiis oppresso, nihilo
Ditior princeps fuit :
Præsides provinciarum insatiabiles
Ministri
Harpiæ manibus uncis terribiles,
Hirundines nisi plenæ cruoris
Non mittentes avem,
Immundo contactu foedarunt omnia ;
Omnem populi succerunt sanguinem
Et hauserunt
Lutetiis advectas, Canadensis puella10
Formosa minus quam callida
Primum Scarroni nupta
Dein sine reginæ titulo conjux,
Post anus retorrida
Quo voluit impulit
Unde voluit voluntatem deduxit
Imbecillis senis.
Romanus pontifex11
Cujus toties reges Franciæ recude-
runt superbiam,
Ignominiam ignominæ rependit ;
Scripturarum oracula,
Patrum efflata,
Conciliorum doctrinam
Damnat :
Sanctissimum cardinalem12
diris
Devovet,
Cum interim plerique præsulum
Ecclesiæ gallicanæ libertatibus
Cedentes cæci,
Ad mentitæ sanctitatis pedes
Humiliter provoluti
Supplices exosculantur crepidam.
Filius præmoritur13
Sequuntur nepotes duo14
Plurimi nepotes itidem cadunt
In quibus nostræ spes
Opesque erant sitæ.
Ipso tandem regno, conciliata pace15
Sceptro inter pueriles quinquennis
Pronepotis16
manus deposito
Fratris filio17
Debito gubernatoris fraudatus
Munere,
Ecclesiis nulla
Nulla pauperibus
Nulla domesticis
legata pecunia18
Anno Domini millesimo
Septingentesimo decimo quinto
Vitæ septuagesimo septimo
Inter manus Jesuitæ19
exhalat animam.
Utinam
Requiescat in pace !
Amen !
- 1 On ne sera peut-être point fâché de trouver la pièce latine qui suit, dont l'auteur est anonyme : (Buvat)
- 2 On a attribué la faveur dont Chamillard a joui auprès de Louis XIV à son habileté au jeu de billard, jeu pour lequel le Roi avait, dit-on, beaucoup de goût. (R).
- 3Saint-Cyr.
- 4Les Invalides.
- 5L'Observatoire.
- 6 Les académies : celle des inscriptions et belles-lettres (1663), l'académie des sciences (1666), l'académie de peinture et de sculpture (1648), l'académie d'architecture (1671), celle de musique (1666).
- 7 La révocation de l'édit de Nantes (1685).
- 8 On sait la part que prit Louis XIV dans les querelles des jansénistes et des jésuites, et les excès de rigueur auxquels il se laissa entraîner envers les premiers sous l'influence de ses confesseurs les PP. de la Chaise et le Tellier. (R.).
- 9 La destruction de Port-Royal (1709-1710) ; les sépultures violées et les ossements dispersés dans les cimetières.
- 10 Madame de Maintenon avait dans son enfance suivi son père en Amérique, où il s'était établi ; de là la qualification de Canadensis que le poète lui attribue.
- 11Le pape Clément XI.
- 12Le cardinal de Noailles.
- 13Le grand Dauphin mort à Meudon.
- 14Les ducs de Bourgogne et de Berry.
- 15La paix d'Utrecht (1713).
- 16Louis XV.
- 17Le duc d'Orléans.
- 18Allusion au testament de Louis XIV.
- 19Le confesseur du roi, le jésuite Le Tellier.
Buvat, I, 83-93